Զարթօնքի Շրջանին ...

ԶԱՐԹՕՆՔԻ ՇՐՋԱՆԻՆ ...
19րդ դարը մեծ փոփոխութիւններ բերաւ Օսմանեան կայսրութեան համար, որովհետեւ Ռուսիա սկսաւ յառաջանալ դէպի Սեւ Ծով: Ասիկա սպառնալիք մըն էր եւ վարիչները ստիպուեցան բարեկարգութիւններ մտցնել Օսմանեան կայսրութեան մէջ: Կը պահանջուէր օրէնքին առջեւ քրիստոնեաներուն կեանքը ապահովել:
Այս շրջանին Եւրոպայի հետ յարաբերութիւնները դիւրացած էին շնորհիւ շոգենաւերու կանոնաւոր երթեւեկին: Հայ ժողովուրդին վիճակը մեծ քաղաքներուն մէջ առեւտրականութիւնով բարելաւուեցաւ: Այս շրջանին ծնողները սկսած էին օրէ օր աւելի մօտէն հետաքրքրուիլ իրենց դպրոցներով եւ եկեղեցիներով: ամիրաներու եւ աղայական դասակարգերու դէմ սկսաւ պայքար մը: Այս պայքարներուն հետեւանքով 1860ին գրուեցաւ Ազգային Սահմանադրութիւնը: Այս վարչական եւ դպրոցական շարժումին միջոցաւ սկսաւ նաեւ լրագրողական շարժումը: Հրատարակուեցան շատ մը թերթեր, ամսաթերթեր եւ շաբաթաթերթեր:
Այս շրջանի կարեւոր ազդակներէն մէկն էր Մխիթարեանները: Մխիթարեան հայրեր Վենետիկէն Պոլիս գալով հիմնեցին դպրոցներ, եղան ուսուցիչներ, հրատարակեցին շատ մը գիրքեր, թերթեր: Մինչեւ մեր ազգային սահմանադրութեան հռչակումը Մխիթարեանները 100 տարիէ ի վեր արդէն գրական վաստակ ունէին: