«ՄԵՐ ՊՈՍՖՈՐԸ» ՀԱՏՈՐԻՆ ՎԵՐԱԲԵՐԵԱԼ ԱՇԽԱՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

ՀԱՐՑՈՒՄՆԵՐ
1. Եղիա Տէմիրճիպաշեան ինչո՞ւ կը կրկնէ «հոն սիրելիս հոն կ'ուզեմ որ տանին զիս» խօսքերը:
2. Ռոմանթիկ գրականութեան տեսակէտէ «Մեր Պոսֆորը» հատորը վերլուծեցէ՛ք:
3. Եղիա Տէմիրճիպաշեանի լեզուն ինչպէ՞ս է այս հատորին մէջ:
4. Ե. Տէմիրճիպաշեանի հոգեկան վատառողջ վիճակը կրնա՞նք հասկնալ այս հատորէն:
5. Ե. Տէմիրճիպաշեանի Պոսֆորի նկարագրութիւնը ինչպէ՞ս գտաք:
6. Տէմիրճիպաշեան Պոսֆորի նկարագրութեան ընթացքին ինչպիսի՞ նմանութիւններ կը գործածէ:
7. Կապոյտ գոյնը իրեն համար ի՞նչ նշանակութիւն ունի եւ Վոսփորին կապոյտը ինչերո՞վ կը բաղդատէ:

ՏԷՄԻՐՃԻՊԱՇԵԱՆԻ ԳՐԱԿԱՆ ՎԱՍՏԱԿԸ

Եղիա Տէմիրճիպաշեան իր կենդանութեան առանձին հատորով որեւէ գիրք չէ հրատարակած: Անոր բոլոր յօդուածներն ու բանաստեղծութիւնները ցրուած կը մնային թերթերու մէջ: 1955ին Փարիզի մէջ Եղիայի գրածները հաւաքուեցաւ ու հրատարակուեցաւ հատորով մը:
Ան կազմած է Ֆրանսերէնէ – Հայերէն բառարան մը (1896):
Գործածած է բազմաթիւ ծածկանուններ:
Ան տարօրինակ, բացառիկ դէմք մըն է մեր գրականութեան մէջ: Հիւադագին զգացումներու, ցնցուած հոգիի մը տէր Եղիա կը ցոլացնէ իր գրութիւններուն ալ այս հոգեկան վիճակը: Գրած է բանաստեղծութիւն, պատմուածք, օրագրութիւն, քննադատութիւններ: Բանաստեղծութիւններուն թեման կը կազմէ սէրը, մահն ու ցաւը:
Քննադատական էջերուն մէջ ալ ան չէ եղած կայուն, շարունակ միտք կը փոխէ:

ԵՂԻԱ ՏԷՄԻՐՃԻՊԱՇԵԱՆԻ ԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹԻՒՆԸ

ԵՂԻԱ ՏԷՄԻՐՃԻՊԱՇԵԱՆ
1851-1908

Ծնած է 1851ին Պոլիս: Նախակրթութիւնը կը ստանայ Ներսէսեան եւ Նուպար Ծահնազարեան վարժարաններուն մէջ: Դասընկերը կ'ըլլայ Մինաս Չերազ եւ ուսուցիչը կ'ըլլայ Թովմաս Թէրզեան: Մանկութենէն սկսեալ առանձնութիւնը սիրող եղած է եւ շարունակ զբաղած է ընթերցանութեամբ: Աստուածաշունչը իր ամենէն շատ սիրած գիրքը եղած է: Ունեցաղ է յօռետես մտածումներ եւ մելամաղձոտ կեանքի նայուծք մը: Օր ըստ օրէ կը դառնայ աւելի յուսահատ: Կը կատարէ անձնասպանութեան փորձեր: Ընտանիքը կ'որոշէ զինք օդափոխութեան համար ղրկել Ֆրանսա 1874ին: Անոնք կ'ուզեն որ Եղիա հոն զբաղի առեւտրական գործերով, սակայն զայն հակառակ ասոր աւելի կը նուիրուի ընթերցանութեան: Չի կրնար աւելի շատ կենալ հոն ու 2 տարի վերջ կը դառնայ Պոլիս: Դասընկերը Մինաս Չերազ կ'առաջարկէ Եղիային որ աշխարհաբարը պարզացնելու համար աշխատիլ: Սակայն այս կարելի չէր, որովհետեւ Չերազի նայուածքը շինծու էր: Ան կը շարունակէ գրաբարով գրել ու կ'ըսէ. «Գրաբարը կը պաշտէի իսկ աշխարհաբարը կը պաշտպանէի »:
Սկսաւ «Մասիս»ին մէջ գրել, եղաւ գրական հրապարակին հեղինակաւոր քննադատը:
Եղիա հիւանդ էր: Թոքախտի բռնուած էր: Ասով հանդերձ դասախօս էր, դպրոցի տնօրէն, գրագէտ: 1884ին կը խմբագրէ «Երկրագունդ» ամսագիրը, որուն կ'աշխատակցին Գրիգոր Զօհրապ, Պէրպէրեան եւ ուրիշներ: 1889էն սկսեալ առողջական վիճակը մտահոգիչ կը դառնայ: Կ'ունենայ հոգեկան ցնցումներ: Կ'ուզէ անէանալ, մեռնիլ ու ազատիլ այս աշխարհի տարապանքներէն:
1890ին կը կորսնցնէ մայրը, արդէն կորսնցուցած է փոքր եղբայրը: Առանձին կը մնայ: 1893ին Մոտա Պուռնիէն Վոսփոր նետուելու փորձ մը կատարած է: Անձնասպանութեան երկրորդ փորձն էր ասիկա:
1895ին ձիւնոտ գիշեր մը, երբ Բերայի (Պէյօղլու) մէջ կը շրջի ամբողջ օր տուն փնտրելու համար, կը ծանօթանայ հունգարուհի կնոջ մը հետ՝ Տիկին Էլէն Նիսըն, ներս կ'առնէ զինք, սենեակ մը կու տայ եւ յետագային կը դառնայ անոր պահապան հրեշտակը: Կը խնամէ անոր: 2 տարի կը կենայ Տիկին Նիսընի քով, կը ձգէ զայն ու կ'երթայ Եւրոպա, կը շրջի բայց չի կրնար դիմանալ: Արդէն «Մեր Պոսֆորը» յօդուածին մէջ ալ կ'ըսէ. «Հոն սիրելիս, հոն կ'ուզեմ որ տանին զիս»: Կը վերադառնայ ետ, Տիկին Նիսընի քով:
Հոգեկան անհաւասարակշրութիւնը բաւական մը կը կորսնցէ: Այս ընթացքին դարմանում ալ կը տեսնէ: Տիկին Նիսըն կը խնամէ իրեն: 1908 Յուլիս 19ին Տիկին Նիսընի բացակայութենէն օգտուելով այդ հոգեկան վիճակով զինք կը կախէ տան ձեղունէն:
Այս հունգարացի բարի կինը գրագէտին մահէն յետոյ ալ գեղեցիկ դամբարան մը շինել տուած է Շիշլիի գերեզմանատան մէջ:

ՄԻՍԱՔ (ՄԵԾԱՏՈՒՐԵԱՆ) ՄԵԾԱՐԵՆՑ

ՄԻՍԱՔ ՄԵԾԱՐԵՆՑ
1886-1908


Հայ բանաստեղծութեան մեծատաղանդ դէմքերէն մէկն է: Ծնած է Ակնի Բինկեան գիւղը: Տասը տարեկանին անցած է Սեբաստիա, ապա Մարզուան, ուր ուսանած է «Անատոլիա» գոլէճը: Հոն ծանօթացած է անգլիական գրականութեան եւ տիրապետած է անգլիերէն լեզուի: Յետոյ եկած է Պոլիս եւ եղած է Հրանդ Ասատուրի աշակերտը: Նարեկացի կարդալու համար կարճ ժամանակի մէջ սորված է գրաբար: 1902ի շուրջ սկսած է թոքախտը եւ երիտասարդ հասակին միշտ կեանքի կարօտովը այրելով կը մահանայ:
Բանաստեղծը շատ կանուխ կը սկսի գրել: Գլուխ գործոցը կ'ըլլայ «Ծիածան» եեւ «Նոր Տաղեր» հատորները:
Մեծարնց նուրբ երանգներու եւ խորունկ զգացումներու բանաստեղծն է: Բնութեան երեւոյթները կարծես իր տողերուն մէջ կը կենդանանան, ոգի կ'առնեն: Սքանչելի ձեւով կը բացատրէ մարդկային հոգեվիճակը:

ՍՐԲՈՒՀԻ (ՎԱՀԱՆԵԱՆ) ՏԻՒՍԱԲ

ՍՐԲՈՒՀԻ (ՎԱՀԱՆԵԱՆ) ՏԻՒՍԱԲ
1840-1901

Ծնած է Պոլիս: Հայ կաթողիկէ ընտանիքի զաւակ է: Վերածնունդի խանդավառ մթնոլորտէն ազդուելով կը սկսի Մկրտիչ Պէշիկթաշլեանէ անձնական դասեր առնելու: Աշակերտուհիին եւ ուսուցչին միջեւ հոգեկան ջերմ կապեր կը ստեղծուին: Պէշիկթաշլեան կը սիրահարուի աշակերտուհիին, մինչեւ իսկ կը տեսնենք բանաստեղծութիւններուն մէջ այտ մասին: Սակայն Մ. Պէշիկթաշլեան կը խորհի թէ Սրբուհին իր կինը չի կրնար ըլլալ: Երբ Մկրտիչ Պէշիկթալեանի առողջութիւնը կը խնգարուի, անկողին կ'իյնայ Սրբուհի ամէն օր կ'երթար իր նախկին ուսուցչին տունը, կը նստէր անոր քով, որպէսզի դեղերը ժամանակին տայ, ընթերցումներ ընէ ու խօսակցութեամբը զբաղեցնէ զայն: Պէշիկթաշլեանի մահէն յետոյ Սրբուհի կ'ամուսնանայ Ֆրանսացի երաժիշտի մը հետ: Ամուսինը ազատամիտ մէկն էր եւ կը քաջալերէր զինք որ գրէ:
Երկու զաւակ կ'ունենայ Սրբուհի մէկ աղջիկ՝ Տորին, իսկ միւսը մանչ Էտկար: Տորինին զինք կը դառնայ վարժուհին, որ օտար ազդեցութեան տակ չմնայ: Սակայն Տորին կը մեռնի 18 տարեկանին թոքախտէ: Սրբուհի շատ կը ցնցուի: Չի կրնար դիմանալ ու կը մահանայ 1901ին:
Ունի երեք վէպեր՝ «ՄԱՅՏԱ», «ՍԻՐԱՆՈՒՇ» եւ «ԱՐԱՔՍԻԱ ԿԱՄ ՎԱՐԺՈՒՀԻՆ»: Լեզուն գրաբար տարրեր կը պարունակէ սակայն մաքուր աշխարհաբար է: Ոճն ալ սահուն եւ ինքնաբուխ է:
Սրբուհի Տիւսաբ մեր առաջին գրագիտուհին է, որ հայ կնոջ ըկերային եւ իրաւական կացութեան համար պայքարած է:
Սիւսաբիի նպատակը եղաւ մեր մէջ մտցնել իրաւունքի եւ հաւասարութեան գաղափարները: Հետեւեալներն են՝
1. Ինչպէս այրերը, նոյնպէս կիները աշխատանքի ազատութիւն պէտք է ունենան:
2. Կիները ազատ պէտք է ըլլան իրենց կամքով ամուսին ընտրելու:
3. Կիները պէտք է այր մարդոց հաւասար կրթութիւն ստանան:
4. Դրամօժիտի (պաշլըք բարասը) արգելք պէտք է ըլլալ:
5. Հայ կինը մեծ դեր ունի ազգային կեանքի մէջ:
6. Պէտք է պահպանել ազգային բարքերը:

10րդ դասարաններու լեզուի դասի աշխատութիւն

ՔԵՐԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ՎԱՐԺՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Ա. Հետեւեալ գոյականները վերածեցէ՛ք փակագծեալ հոլովներու.
ա) մուճակ (բացառական, եզակի)
բ) գրչատուփ (սեռ. տրկ, յոգ.)
գ) դասատու (ուղղ. հայց, յոգ)
դ) սեղան (սեռ. տրկ, եզ.)
ե) ժապաւէն (գործ, յոգ.)
զ) ձուկ (բաց. եզ.)
է) հայելի (սեռ. տրկ, եզ.)
ը) շերեփ (գործ, եզ.)
թ) վարդ (սեռ. տրկ, յոգ.)
ժ) թիկնաթոռ (ուղղ. հայց, յոգ.)

Բ. Հետեւեալ նախադասութիւններուն պարապութիւններուն մէջ դրէ՛ք փակագծեալ գոյականներուն յարմար հոլովն ու թիւը.
ա) Փոքրիկ տղան կամացուկ մը մօտեցաւ (կատու) .............................ն եւ սկսաւ գլուխը շոյել:
բ) Այս ամառ (նաւակ) .............................. բաւական պտըտեցայ:
գ) Կարօն այս ամառ (Հայաստան) ..................................... եկաւ:
դ) (Մասիս) ............................. (սենեակ) .................................... միշտ տարտղնուած է:
ե) (Ինքնաշարժ) անիւը պայթեցաւ եւ ես առաւօտուն կէս ժամ ուշացայ:
զ) (պնակ) ............................. մէջի պատարդ կե՛ր:
է) Ծովը շատ հանդարտ էր, (նաւաստիներ) .................................. երեսը կը խնդար:
ը) Ճերմակ (շոգենաւ) .............................. ծխնելոյզը կը նմանէր հսկայ ծովաթռչունի մը:
թ) Նորէ՞ն (հեռատեսիլ) .................................. կ'անցընես ժամանակդ:
ժ) (Գրասենեակ) .................................. դուռը բացուեցաւ թխագոյն (երես) երիտասարդ մը ելաւ դուրս:

Գ. Լեցուցէ՛ք պարապութիւնները փակագծեալ գոյականներուն յարմար հոլովներով:
Մանիշակ իր ........................... (մայր) բարձր կրունկ կօշիկները հագուած .....................(տուն) մէջ կը պտըտէր: Այդ միջոցին ........................... (մայր) խոհանոցն էր, սպաղած էր կերակուր պատրաստելու ............................ (գործ): ............................. (խոհանոց) լսեց ատնաձայները եւ ձայնեց:
- Մանիշակ, քու ոտնաձայնդ է այդ:
- Ո՛չ ըսաւ Մանիշակ ......................... (վախ):
- Ի՞նչ հագած ես:
- Մուճակ:
- Բայց մուճակը այդպէս ձայն չի հաներ:
Այդ պահուն ........................... (հայր) ալ եկաւ: Մանիշակ ամօթով բախաւ սենեակ
եւ .............................. (մայր) կօշիկները հանեց եւ տեղը դրաւ ու ........................... (հայր) քով վազեց, համբուրեց:
- Բարի եկար ............................. (հայր) ըսաւ:
............................. (հայր) տեսած էր, բայց չտեսնել ձեւացուց ու գրկեց Մանիշակը ու միասին խոհանոց մտան:
- Ճաշի հոտը ................................ (հայր) ու .............................(աղջիկ) ախորժակը
գրգրեց:
- Մայրիկ, ըսաւ Մանիշակ շատ անօթեցայ շուտ մը սեղան նստինք: ....................... (հայր) ալ ժպտադէմ գլուխ շարժեց ու սեղան նստան:

Դ. Ամբողջացուցէ՛ք հետեւեալ պարապութիւնները բային ճիշդ խոնարհուած ձեւը գործածելով.
• Մարդիկ ............................. (ուզել) տեսնել իրենց հանդէպ յարգանք եւ սէր:
• Նախնական մարդիկ, երբ դեռ գիր չունէին, .............................. (գործածել) սեպագիրը:
• Յանկարծ դասարանին դուռը ............................ (բացուիլ) ու տնօրէնը ներս ..........................(մտնել):
• Երէկ գիշեր այս գիրը ............................. (գրել), բայց հիւրեր եկան:

Ե. Հետեւեալ բայերը գործածեցէ՛ք ճիշդ ձեւով.
Հեռանալ մնալ պատրաստել գալ
Տեսնել աթննալ անցընել խզուիլ
Լուացուիլ երթալ եմ

1. Ամէն առաւօտ շատ կանուխ ..................... եւ նախաճաշը .............................:
2. Վաղը մօրաքրոջս զաւակներուն հետ պտոյտի ..........................:
3. Անցեալ ամառը մեր բարեկամներուն տունը ..........................., որովհետեւ հոն շատ զով ........................:
4. Մեղք որ ուացար եւ ընկերուհիս ............................. (ժխտ.):
5. Երբ այս արագ քալելու վարժութիւնէդ ........................... քեզի հետ ես ալ մինչեւ տուն ....................:
6. Երէկ գիշեր երբ ..........................յանկարծ ջուրի հոսանքը ....................... եւ ես օճառներով լոգարանը ..............................:

ԻՄ ԿԵԱՆՔԸ

«ԻՄ ԿԵԱՆՔԸ» ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԵԱՆ ԱՇԽԱՏՈՒԹԻՒՆ
Հարցումներ
1. Թովմաս Թէրզեան այս բանաստեղծութեան մէջ ինչպիսի՞ զգացումեր կ'արտայայտէ:
2. «Իմ Կենաքը» բանաստեղծութեան լեզուն ինչպէ՞ս է:
3. Բանաստեղծութեան մէջ տրուած գաղափարները ընդհանո՞ւր են թէ ոչ անձնական:
4. Թովմաս Թէրզեանի երազը ի՞նչ է:
5. Բանաստեղծը ո՞ւր ըլլալ կ'ուզէ, ե՞րբ, ինչո՞ւ:
6. Թ. Թէրզեան մարդոց ի՞նչ պատգամներ կու տայ այս բանաստեղծութիւնով:
7. Թէրզեանի ապրումները, կեանքի դրուագները կը պատկերացնե՞ն այս տողերը:

Մկրտիչ Պէշիկթաշլեան եւ «Եղբայր ենք մենք»

ՄԿՐՏԻՉ ՊԷՇԻԿԹԱՇԼԵԱՆ
1828-1868

Զարթօնքի կարեւոր դէմքերէն մէկն է: Ծնած է Պոլիս: Հայ - կաթողիկէ ընտանիքի մը զաւակն է եւ շատ փոքր տարիքին կորսնցուցած է ծնողքը: Նախնական ուսումը Մխիթարեան Վարժարանի մէջ ստանալէ յետոյ կը մեկնի Իտալիա, Վենետիկ: Յետոյ կը վերադառնայ Պոլիս կ'ըլլայ ուսուցիչ: Նոյն ժամանակ ալ կու տայ մասնաւոր դասեր օտարախօս ընտանիքնրու զաւակներուն: Կ'ըլլայ Սրբուհի (Վահանեան) Տիւսաբի ալ ուսուցիչը: Տիւսաբ շնորհիւ Պէշիկթաշլեանի կը սորվի լաւ հայերէն մը: Մինչեւ իսկ կը դառնայ գրագիտուհի մը: Պէշիկթաշլեանի հիւանդութեան ընթացքին ալ Տիւսաբ միշտ քովը եղած է անոր: Ջանացած է եղբայրութիւն եւ միասնականութիւն հաստատել իր բանաստեղծութիւններով: Գրած է աշխարհաբար լեզուով թատերգութիւններ:
Բանաստեղծութիւններուն թէման է միաբանութիւն, հայրենասիրութիւն եւ օտարասիրութեան քննադատութիւն: Սիրով մօտեցած է հայ բանաստեղծութեան, մարդոց: Հանդարտ եւ մարդասէր բնաւորութիւնը միշտ կը տեսնենք իր բանաստեղծութիւններուն մէջ: Միայն ազգային ու մարդկային սէրը չէ նկարագրած այլ նկարագրած է բնութեան հանդէպ ունեցած սէրն ալ:

ԱՇԽԱՏՈՒԹԻՒՆ «ԵՂԲԱՅՐ ԵՆՔ ՄԵՆՔ» ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԵԱՆ
Հարցումներ
1. Այս բանաստեղծութեան մէջ արտայայտուած գաղափարները անձնակա՞ն թէ ոչ ընդհանուր իմաստ կը կրեն:
2. Բանաստեղծը ի՞նչ ձեւով յաջողած է նիւթը խրատական մը ըլլալէ փրկել:
3. Ինչպիսի՞ բարիքներ կը սպասէ բանաստեղծը ազգային համերաշխութենէն:
4. Ինչո՞ւ համար կրկնուած է տուներուն վերջին տողերը:
5. Բանաստեղծը ի՞նչ բացատրել կ'ուզէ «որ մրրկաւ էինք զատուած, բախտին ամէն ոխ չարանենգ» տողերով:

«Ա.Բ.Գ.ի Դասը» նիւթին աշխատութեան հարցումները

1. Եղիշէ Արք. Դուրեան այս բանաստեղծութիւնով ինչպիսի՞ զգացումներ կու տայ մեզի:
2. Կը յիշէ՞ք ձեր առաջին Ա.Բ.Գ.ի դասը: Եթէ մոռցած էք կը զգաք թէ պակաս մըն է այդ:
3. Ե. Արք. Դուրեանի այս մտերմիկ խոստացումը դուք ինչպէ՞ս գտաք:
4. Դուրեան ի՞նչ պատճառաւ է որ յիշեց իր առաջին Ա.Բ.Գ.ի դասը:
5. Դուրեան ինչե՞ր կը զգայ հայ տառերուն հանդէպ:
6. Խորհելով գեղապաշտ շրջանի յատկութիւնները ըսէ՛ք այս բանաստեղծութեան գրական լեզուին մասին ձեր գաղափարները:
7. Բաղդատեցէ՛ք այս գրութիւնը ռոմանթիկ կամ իրապաշտ շրջանի օրինակներուն հետ:

Աշխատութիւն Զաթօնքի Շրջանի Վերաբերեալ

1. Ի՞նչ ըսել է Զարթօնք բառիմաստով:
2. Ե՞րբ է Զարթօնքը:
3. Ինչպէ՞ս սկսաւ Զարթօնքի գաղափարը եւ ո՞ւր սկսաւ:
4. Զարթօնքը ի՞նչ բաներու տեսակէտէ վերածնունդ մը եղաւ:
5. Զարթօնքի կարեւոր դէմքերը ովքե՞ր էին:
6. Ի՞նչ է Ազգային Սահմանադրութիւն: Ե՞րբ գրուած է: Որո՞ւ կողմէ:
7. Ինչպիսի՞ իրաւունքներ ստանալու համար գրուած է Ազգային Սահմանադրութիւնը:
8. Ինչպէ՞ս էր Զարթօնքէ առաջուան գրական լեզուն:
9. Ովքե՞ր են Զարթօնքի կարեւոր դէմքերը:

Զարթօնքի Շրջանին ...

ԶԱՐԹՕՆՔԻ ՇՐՋԱՆԻՆ ...
19րդ դարը մեծ փոփոխութիւններ բերաւ Օսմանեան կայսրութեան համար, որովհետեւ Ռուսիա սկսաւ յառաջանալ դէպի Սեւ Ծով: Ասիկա սպառնալիք մըն էր եւ վարիչները ստիպուեցան բարեկարգութիւններ մտցնել Օսմանեան կայսրութեան մէջ: Կը պահանջուէր օրէնքին առջեւ քրիստոնեաներուն կեանքը ապահովել:
Այս շրջանին Եւրոպայի հետ յարաբերութիւնները դիւրացած էին շնորհիւ շոգենաւերու կանոնաւոր երթեւեկին: Հայ ժողովուրդին վիճակը մեծ քաղաքներուն մէջ առեւտրականութիւնով բարելաւուեցաւ: Այս շրջանին ծնողները սկսած էին օրէ օր աւելի մօտէն հետաքրքրուիլ իրենց դպրոցներով եւ եկեղեցիներով: ամիրաներու եւ աղայական դասակարգերու դէմ սկսաւ պայքար մը: Այս պայքարներուն հետեւանքով 1860ին գրուեցաւ Ազգային Սահմանադրութիւնը: Այս վարչական եւ դպրոցական շարժումին միջոցաւ սկսաւ նաեւ լրագրողական շարժումը: Հրատարակուեցան շատ մը թերթեր, ամսաթերթեր եւ շաբաթաթերթեր:
Այս շրջանի կարեւոր ազդակներէն մէկն էր Մխիթարեանները: Մխիթարեան հայրեր Վենետիկէն Պոլիս գալով հիմնեցին դպրոցներ, եղան ուսուցիչներ, հրատարակեցին շատ մը գիրքեր, թերթեր: Մինչեւ մեր ազգային սահմանադրութեան հռչակումը Մխիթարեանները 100 տարիէ ի վեր արդէն գրական վաստակ ունէին:

ՀԱՅԿ ԵՒ ԲԵԼ
Հայկ վայելուչ հսկայ մըն էր: Ունէր գանգուր մազեր, վառվռուն աչքեր, հաստ բազուկներ, ձեռքն ալ աղեղ մը: Անօրինակ հպարտութեան տէր եւ ազատասէր դիւցազուն մըն էր:
Բաբելոնի մէջ կ'ապրէր Բել անունով բռնակալ մը: Ան օր ըստ օրէ կը գրաւէր ուրիշ ազգերու հողեր ու կ'ընդլայնէր իր սահմանները: Սակայն Հայկ երբեք չէր համոզուեր Բելին ու չէր արօներ անոր: Հայկ հաւաքեց զաւակներն ու գերդաստանը ու գնաց լերան մը ստորոտը գտնուող դաշտ մը: Հոն ապրողներուն կ'ըսուի Հարք:
Հայկ կ'ապրէր խաղաղ կեանք մը եւ ուրիշին ունեցածին աչք չէր դներ: Անոր համար միայն կարեւոր էր իր քով ապրողներուն բարօրութիւնն ու խաղաղութիւնն: Արդէն այս առթիւ ալ մարդիկ կու գային, շնորհակալութիւն ու իրենց երախտիքը կը յայտնէին Հայկին: Սակայն Բել հանգիստ ձգելու նպատակ չուներ: Ան գիշեր ցերեկ կը խորհէր թէ արդեօք ինչպէ՞ս Հայկը ծունկի պիտի բերէր իր առջեւ եւ իր բռնակալութեան տակ պիտի առնէր: Ի վերջոյ Բել կը ղրկէ իր պատգամաւորները Հայկի մօտ եւ կ'ըսէ. «դուն ամէն բանի կը դիմանաս հոս միասին ընտանիքով, բայց այլեւս ինծի հնազանդէ՛ եւ եկո՛ւր միասին խաղաղ ապրինք»: Իսկ Հայկ կը պատասխանէ անոնց թէ պիտի մերժէ իրեն ու պիտի չհնազանդի:
Բել ասոր վրայ շատ կը զայրանայ կը հաւաքէ զինուորներն ու կը յարձակի նախ Հայկին ազգականներուն վրայ, որոնք կ'ապրին Արարատի շուրջ: Անոնք ալ վախնալով կը փախին, կու գան Հայկին քով: Բել աւելի կը զայրանայ: Այս անգամ կը յարձակի Հայկի վրայ: Նպատակն է կամ հպատակին տակ առնել Հայկը եւ կամ թէ մեռցնել, ոջնջացնել անոր այս ըմբոստացումը:
Հայկը իր քով առած էր իր երկու եղբայրները եւ անոնց քովն ալ զաւակները: Նպատակ չուներ հնազանդելու երբեք: Իսկ Բել չէր սպասեր որ այսքան լուրջ ձեւով դէմ դնէին Հայկ եւ շուրջինները: Սոսկալի կռիւ մը կ'ըլլայ երկուքին միջեւ: Հայկ բոլոր ուժով կը յարձակի Բելի վրայ, կը նետուի առջեւ իր աղեղով: Բել կը շուարի նախ յետոյ կը սկսի կռուելու: Հայկ կը լարէ աղեղը, կը նետէ նետը: Նետը օդին մէջէն դրելով կ'երթայ կը մխրճուի Բելին կուրծքին, պատրելով լանջապանակը: Բելի զինուորները կը շուարին ընելիքը: Կը վախնան տեսնելով Հայկին քաջութիւնը:
Հայկ այս կռիւի դաշտը կ'ուզէ լաւ վայրի մը վերածել, շէնցնել: Անունը կը դնէ Հայք եւ այդ գաւառն ալ կը կոչուի Հայոց Ձոր: Այդ օրուընէ ի վեր մեր հայոց աշխարհը կ'անուանուի Հայկի անունով՝ Հայկաստան այսինքն Հայաստան:


Բառեր
1. վառվռուն – կրակոտ, աշխուժ, փայլուն
2. դիւցազն – աստուածներէ սերած կամ ծնած, կիսաստուած
3. բռնակալ – բռնաւոր, այն որ կ'ուզէ իր կամքը ուրիշներուն պարտադրել
4. ընդլայնել – ընդարձակել, լայնցնել
5. գերդաստան – միեւնոյն ծագումը ունեցող ընտանիք
6. երախտիք – բարիք, բարերարութիւն
7. պատգամաւոր – ներկայացուցիչ
8. հնազանդիլ – խօսք մտիկ ընել
9. զայրանալ – սաստիկ բարկանալ
10. ըմբոստացում – դէմ գալ
11. լանջապանակ – կուրծքը պահպանելու զրահ

Եղիշէ Արք. Դուրեան

Եղիշէ Արք. Դուրեան
(1860-1930)
Բանաստեղծ Պետրոս Դուրեանի եղբայրն է: Եկեղեցական, բանասէր եւ բանաստեղծ մըն է: Բանասիրական (բանասիրութիւն=ֆիլօլօժի) աշխատութիւնները հրատարակուած են զանազան թերթերու մէջ: Բանաստեղծութիւններէն մանաւանդ 1900էն յետոյ գրուածները ինքնատիպ են եւ արեմտահայ գրականութեան մէջ կարեւոր տեղ ունին: Այս բանաստեղծութիւնները ներշնչուած են աստուածաշունչէն եւ աւետարանէն: Խորհրդապաշտ բանաստղծութիւններըխոր զգայնութիւն եւ ձեւի գեղեցկութիւն ունին: Բանաստեղծութիւնները ամփոփած է «Հովուական Սրինգ» հատորին մէջ: Գրաբար եւ աշխարհաբար, թարգմանած եւ ինքնագիր բանաստեղծութիւնները հրատարակուած են «Սրբազան Քնար» հատորին մէջ:

Գեղապաշտ Գրականութւին

ԳԵՂԱՊԱՇՏ ՇՐՋԱՆ
1900-1922ի սերունդը կը կոչենք արուեստագէտ սերունդ, որովհետեւ հոս գրողներուն բոլորն ալ կը բերեն քիչ թէ շատ գոյն մը, երաժշտականութիւն, նաեւ լեզուի ու արտայայտութեան ձեւի չաբազանց խնամք:
Զարթոնքի սերունդով է որ մեր լեզուն կանոնաւորուեցաւ, իրապաշտը կատարելագործեց, բայց արուեստագէտ սերունդն ալ մեզի տուաւ գեղեցիկ, գունագեղ լեզուն:
Այս շրջանին արեւմտահայ գրականութիւնը կը մշակուի Իսթանպուլ եւ Եւրոպայի մէջ: Զուգահեռ կը քալէ գաւառի գրականութեան:
Շրջանի օրաթերթերն են՝ Բիւզանդիոն, Մանզումէի Էֆքար, Արեւելք եւ Ազատամարտ:
Արեւելեան Մամուլը, որ տեւեց մինչեւ 1908, կեդրոնավայր մըն էր արեւմտահայ գրականութեան կարելի ուժերուն Թուրքիոյ մէջ: Մասիս, Անահիտ եւ Ոստան պարբերաթերթերուն մէջ ալ լաւ գրողներ կը տեսնենք:
Ինչպէս որ պատմական-բանասիրական գրականութեան աշխատանքը Մխիթարեան վանքերու մէջ ծնաւ, այս շրջանին ալ կը տեսնենք Արմաշու Դպրեվանքը: Արմաշու Դպրեվանքը 19րդ դարուն եկեղեցական, կրթական եւ գրական մարզին մէջ կարեւոր դեր կը կատարէ իր արժէքաւոր գործիչներով: Մասնաւորաբար Մաղաքիա Արք. Օրմանեան եւ Եղիշէ Արք. Դուրեան:
Այս շրջանին բանաստեղծութիւնը կատարեալ ձեւով կ'իրագործուի: Վարուժան, Մեծարենց, Սիամանթօ կարեւոր դէմքերն էին այս շրջանին:
«Ամիրային Աղջիկը» վէպը, որ գրուած էր Երուխանի կողմէ, արեւմտահայ գրականութեան գերագոյն յաջողած վէպը եղաւ: Այս շրջանին կը զարգանայ վիպագրութիւնը:
Լ. Սեղբոսեան եւ Թլկատինցին կը ջանան թատերական սեռը ապրեցնել, բայց այս սեռը կը մնայ ամենէն տկար ճիւղը արեւմտահայ գրականութեան:
Քրոնիկը կը կորսնցնէ իր կենդանութիւնը ու տեղը կը ձգէ խմբագրականի:
Գեղապաշտներու այս սերունդը ունի կատարեալ ըմբռնում: Մեր գրողներէն ոմանք ալ այդ ըմբռնումը կ'իրագործեն Եւրոպական բարձրութեամբ:
1900-1922ի գեղապաշտ շարժումին արդիւնքը պատուաբեր կ'ըլլայ:
Գեղապաշտ սերունդէն են՝
Սուրէն Պարթեւեան
Վահան Թէքէեան
Տիրան Չրաքեան
Զապէլ Եսայան
Արտաշէս Յարութիւնեան
Ռուբէն Զարդարեան
Յովհաննէս Յարութիւնեան
Լեւոն Սեղբոսեան
Դանիէլ Վարուժան
Միսաք Մեծարենց
Ատոմ Եարճանեան
Գրիգոր Զօհրապ
Արշակ Չօպանեան

ժամացոյց

ՏԱԼԻ
ԹԷ՛ ԽԵՆԴ ԵՒ ԹԷ՛ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾ
Սպանացի գերիրապաշտ նկարիչ Տալի նշանաւոր եղած է իր հետաքրքրական, տարբեր ու գրաւիչ ոճով: Ան կը հետաքրքրուէր բացի նկարչութենէ քանդակագործութեամբ, լուսանկարչութեամբ եւ շարժանկարով:
Տալի ծնած է 11 Մայիս 1904ին: 1914ին մայրը զինք արձանագրել տուած է անձնական նկարչութեան վարժարանի մը: 1919ին Ֆիկուերես Գաւառակի Թատերասրահին մէջ բացած է իր առաջին ցուցահանդէսը: Իր շատ սիրելի մայրը մահացած է Փետրուար 1921ին: Ասիկա իրեն շատ մեծ հարուած մը եղած է:
Իր առաջին արտադրութիւններուն մէջ կը տեսնենք ազդեցութիւնները «քիւպիզմ»ի եւ «տատաիզմ»ի: 1923ին որոշ շրջանի մը համար կը հեռացուի դպրոցէն անկարգութեանը պատճառաւ: Նոյն տարին կը մասնակցի քաղաքական ցոյցերու եւ կը ձերբակալուի: 1925ին դպրոց ետ կը դառնայ եւ Պարսելոնայի մէջ առաջին անձնական ցուցահանդէսը կը բանայ: Տալի 1926ին կ'երթայ Փարիզ եւ հոն կը ծանօթանայ Փապլո Փիքասսոյի հետ: Մարտ 1928ին գրեց գեղարուեստի մեկնաբաններու հետ միասին արդի գեղարուեստն ու «ֆիւթիւրիզմ»ը պաշտպանող «Մանիֆէսթօ»ն:
Կալայով Սկսաւ Նոր Սիրոյ Պատմութիւն Մը
1929ին ընկերոջը հետ պատրաստեցին «Պիր Էնտիւլիւս Քէօբէղի» անուն ֆիլմը: Այս մէկը իրեցն նոր համբաւ մը բերաւ: Նոյն տարին Տալի երկրորդ անգամ ըլլալով Փարիզ մեկնեցաւ եւ շնորհիւ Ժան Միրոյի, ծանօթացաւ գերիրապաշտ հոսանքին առաջնորդները Անտրէ Պրէթոն եւ Փոլ Էլուարտի հետ: Էլուարտի կին երբ ծանօթացան անմիջապէս ուշադրութիւնը գրաւեց:
1931ին Տալի կեանք տուաւ իր գլուխ գործոցին՝ Յիշողութեան Ջանքը (Պէլլէղին Ազմի): Երկրորդ կարեւոր գործն ալ եղաւ«Կակուղ Ժամացոյցներ» կամ «Հալող Ժամացոյցներ» (Եումուշաք Սաաթլեր-Էրիյէն Սաաթլեր): Այս գործը կրնանք սեպել դէմ դնել անփոփոխ ժամանակի գաղափարին: Ըստ իրեն այս մէկը նկարած է ներշնջուելով տաք Օգոստոսի օր մը արեւուն տակ հալող պանիրէ մը:
1934ին Նիւ Եորքի մէջ պատրաստած ցուցահանդէսով Տալի մեծ արձագանք կը պատճառէ Նիացեալ Նահանգներու սահմաններուն մէջ: Այսպէսով ան կը դառնայ նշանաւոր նկարիչ:
1937ին գրած է սէնարյո մը, իսկ 1938ին Լոնտոնի մէջ ծանօթացած է Ֆրոյտի հետ ու նկարած է զայն քանի մը անգամ: Ինչպէս բոլոր գերիրապաշտերը նոյնպէս ալ Տալի կը հետաքրքրուէր ենդագիտակցութեան արտաքին ցոլացումներով եւ կը հետեւէր Ֆրոյտին այս նիւթի շուրջ գրածներուն:
10 Յունիս 1982ին սիրելի կինը, ներշնչման հրեշտակը, Կալա կը մահանայ: Այս դէպքը մեծ հարուած մըն է Տալիին համար: Անմիջապէս կը հաստատուի կնոջ մահուան ու թաղման վայրը՝ Փուպոլ Բերդը: 1983ին հոն վերջին նկարը կ'արտադրէ «Ճնճղուկին Պոչը» (Սէրչէնին Քույրուղու): Տալի, 23 Յունուար 1989ին սրտի անբաւարարութեան հետեւանքով մահացաւ եւ Ֆիկուերեսի թանգարանին մարանը, զոր իր անունը կը կրէ, թաղուեցաւ: Տալի ունի 1500է աւելի նկար ու արձաններ: Ունի նաեւ թատրոնի սարքաւորումներ, զգեստաւորումներ, գիրքի նկարներ եւլն.: Ան նաեւ աշխատած է Մէնն Ռէյ, Սէսիլ Պիէթոնի նման լուսանկարիչներով:
Այսօր Տալիի գործերուն մեծամասնութիւնը կը գտնուի՝ Ֆիկուերեսի Տալի Թատերասրահ եւ Թանգարանին մէջ: Ֆլորիտայի Սալվատոր Տալի Թանգարանը, Մատրիտի Ռէյնա-Սոֆիա Թանգարանն ու Լոս Անճըլըսի Սալվատոր Տալի Ցուցասրահներն ալ կը պարունակեն մեծ արուեստագէտին հարիւրաւոր գործերը: Տալի 1965ին Նիւ Եորքի Ռայքըրս Այսլընտ Բանտին նուիրած է «Յիսուսի Խաչելութիւն»ը, որ մինչեւ 1981 զարդարած է բանտին ճաշասրահին պատը: Յետոյ առնուած է սրահին պատը, բայց 2003ին գողցուած է:
Տալի միշտ մարդոց հետաքրքրութեան կեդրոնը դարձած է հագուելակերպով, վարուելակերպով եւ խօսքերով:

ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ

Ժողովուրդն ալ լայն առումով ընտանիք մըն է եւ կը բաղկանայ անդամներէ: Օրինակ՝ վարժապետներ, պաշտօնեաներ, գործակալներ, արհեստաւորներ, կրօնաւորներ...: Ժողովուրդին անդամները, մասնաւոր կերպով ժողովոէրդին միւս բոլոր անդամներուն երջանկութեան, բարոյական զարգացման մտաւորական կրթութեան, կենցաղի (կեանքի) պահպանութեան համար կ'աշխատին: Այս անդամներուն ամենակարեւոր դերը կը կատարեն վարժապետները: Ծնողները եթէ բաւարար չեն դաստիարակելու համար իրենց զաւակը, կը յանձնէին վարժապետներուն:
Կրօնաւորներէն ալ կը պահանջուի վարքի անարատութիւն, հիւրասիրութիւն, մարդասիրութիւն, բարեսիրութիւն, հեզութիւն, արդարութիւն, սրբութիւն...:

ԸՆՏԱՆԻՔ ԵՒ ԴՊՐՈՑ

Ընատնիք մը անդամներէ կը բաղկանայ: Ժողովուրդ մըն ալ անդամներէ կը բաղկանայ:
Ընտանիքի անդամները կազմողներն են՝ հայրը, մայրը եւ զաւակները: Ասոնց իւրաքանչիւրը աւելի կամ պակաս ծառայութիւն եւ պարտաւորութիւն ունին ընտանիքին պահպանութեանը, հանգստութեանը ու բարեկարգութեանը համար:
Հայրը ունի ինքնօրէն բնութենէ շնորհեալ իշխանութիւն իր կնոջը, զաւակներուն եւ միւս անդամներուն վրայ: Եւ կրկին է իր պարտաւորութիւնը եւ պատասխանատուութիւնը տնտեսական (էքօնօմիկ) եւ բարոյական (ահլաքի):
Մօրմէն կախեալ է դաստիարակութեան հոգն ու պատասխանատուութիւնը քանի որ տղաքը դեռ մանկական թարմ հասակի մէջ են:
Զաւակներու պարտաւորութիւնն է հնազանդութիւն, ընտանեկան կարգ եւ կանոնի պահպանութիւն եւ փոխադարձ սէր եւ կարեկցութիւն ծնողներուն: