Գեղապաշտ Գրականութւին

ԳԵՂԱՊԱՇՏ ՇՐՋԱՆ
1900-1922ի սերունդը կը կոչենք արուեստագէտ սերունդ, որովհետեւ հոս գրողներուն բոլորն ալ կը բերեն քիչ թէ շատ գոյն մը, երաժշտականութիւն, նաեւ լեզուի ու արտայայտութեան ձեւի չաբազանց խնամք:
Զարթոնքի սերունդով է որ մեր լեզուն կանոնաւորուեցաւ, իրապաշտը կատարելագործեց, բայց արուեստագէտ սերունդն ալ մեզի տուաւ գեղեցիկ, գունագեղ լեզուն:
Այս շրջանին արեւմտահայ գրականութիւնը կը մշակուի Իսթանպուլ եւ Եւրոպայի մէջ: Զուգահեռ կը քալէ գաւառի գրականութեան:
Շրջանի օրաթերթերն են՝ Բիւզանդիոն, Մանզումէի Էֆքար, Արեւելք եւ Ազատամարտ:
Արեւելեան Մամուլը, որ տեւեց մինչեւ 1908, կեդրոնավայր մըն էր արեւմտահայ գրականութեան կարելի ուժերուն Թուրքիոյ մէջ: Մասիս, Անահիտ եւ Ոստան պարբերաթերթերուն մէջ ալ լաւ գրողներ կը տեսնենք:
Ինչպէս որ պատմական-բանասիրական գրականութեան աշխատանքը Մխիթարեան վանքերու մէջ ծնաւ, այս շրջանին ալ կը տեսնենք Արմաշու Դպրեվանքը: Արմաշու Դպրեվանքը 19րդ դարուն եկեղեցական, կրթական եւ գրական մարզին մէջ կարեւոր դեր կը կատարէ իր արժէքաւոր գործիչներով: Մասնաւորաբար Մաղաքիա Արք. Օրմանեան եւ Եղիշէ Արք. Դուրեան:
Այս շրջանին բանաստեղծութիւնը կատարեալ ձեւով կ'իրագործուի: Վարուժան, Մեծարենց, Սիամանթօ կարեւոր դէմքերն էին այս շրջանին:
«Ամիրային Աղջիկը» վէպը, որ գրուած էր Երուխանի կողմէ, արեւմտահայ գրականութեան գերագոյն յաջողած վէպը եղաւ: Այս շրջանին կը զարգանայ վիպագրութիւնը:
Լ. Սեղբոսեան եւ Թլկատինցին կը ջանան թատերական սեռը ապրեցնել, բայց այս սեռը կը մնայ ամենէն տկար ճիւղը արեւմտահայ գրականութեան:
Քրոնիկը կը կորսնցնէ իր կենդանութիւնը ու տեղը կը ձգէ խմբագրականի:
Գեղապաշտներու այս սերունդը ունի կատարեալ ըմբռնում: Մեր գրողներէն ոմանք ալ այդ ըմբռնումը կ'իրագործեն Եւրոպական բարձրութեամբ:
1900-1922ի գեղապաշտ շարժումին արդիւնքը պատուաբեր կ'ըլլայ:
Գեղապաշտ սերունդէն են՝
Սուրէն Պարթեւեան
Վահան Թէքէեան
Տիրան Չրաքեան
Զապէլ Եսայան
Արտաշէս Յարութիւնեան
Ռուբէն Զարդարեան
Յովհաննէս Յարութիւնեան
Լեւոն Սեղբոսեան
Դանիէլ Վարուժան
Միսաք Մեծարենց
Ատոմ Եարճանեան
Գրիգոր Զօհրապ
Արշակ Չօպանեան